Στο εσωτερικό του ανθρώπινου σώματος υπάρχουν δισεκατομμύρια μικρόβια, άλλα φιλικά προς εμάς και χρήσιμα και άλλα δυνητικά εχθρικά και επιβλαβή, κάτω από ορισμένες συνθήκες. Τα περισσότερα ζουν και παραμένουν μόνιμα στο παχύ έντερο, όπου, υπό το συνεχή έλεγχο του ανοσοποιητικού συστήματος, συμβιώνουν αρμονικά και ισορροπημένα, συνθέτοντας ένα πολύπλοκο μικροβιακό οικοσύστημα, την «εντερική χλωρίδα».

Η εντερική χλωρίδα παίζει σημαντικό ρόλο σε διά- φορες βασικές λειτουργίες του οργανισμού, όπως π.χ. στην πέψη, αφομοίωση και βιοδιαθεσιμότητα των θρεπτικών συστατικών που λαμβάνουμε από τα τρόφιμα, στην παραγωγή απαραίτητων ουσιών, όπως οι βιταμίνες Β12 και Κ, στη διατήρηση της ακεραιότητας των εντερικών κυττάρων, στη ρύθμιση μεταβολικών και ανοσολογικών αντιδράσεων κ.ά.

• Η διατήρηση της πληθυσμιακής ισορροπίας μεταξύ φιλικών και εχθρικών μικροβίων αποτελεί προϋπόθεση καλής υγείας.

Τι ανατρέπει την ισορροπία;


Εάν για οποιαδήποτε αιτία υπάρξει κάποια σημαντική αλλαγή στο εσωτερικό περιβάλλον του εντέρου, είτε ξαφνική και έντονη, όπως στην περίπτωση λήψης ισχυρών φαρμάκων (π.χ. αντιβιοτικών), είτε αργή και προοδευτική, όπως συμβαίνει συχνά λόγω καπνίσματος, κακής διατροφής ή καθώς μεγαλώνουμε, τότε διαταράσσεται η μικροβιακή ισορροπία και τα εχθρικά μικρόβια αρχίζουν να αυξάνονται εις βάρος των φιλικών.

Ως συνέπεια, η προηγούμενη αρμονική συμβίωσή τους μετατρέπεται σε δυσβίωση, δηλαδή σε μια κατάσταση αστάθειας και ανισορροπίας, όπου τίποτα στο έντερο δεν είναι όπως πρώτα και τίποτα δεν λειτουργεί όπως πριν.

• Το γαστρεντερικό σύστημα επιτελεί πολλές διαφορετικές λειτουργίες και έχει ποικίλες αλληλεπιδράσεις με όλα τα υπόλοιπα συστήματα του οργανισμού, ιδίως δε με το ανοσοποιητικό και το νευρικό. Όταν, λοιπόν, διαταράσσεται η ισορροπία της εντερικής χλωρίδας -και αναλόγως του βαθμού της διαταραχής αυτής-, μπορεί να απορυθμιστεί το σύνολο του ανθρώπινου σώματος και να προκληθούν ευρύτερες δυσλειτουργίες σε πολλά όργανα, που εκδηλώνονται με πάσης φύσεως συμπτώματα, από μια απλή τροφική δυσανεξία μέχρι βαριά κατάθλιψη.

Τι είναι η Candida;


Η Candida Albicans (ή απλώς Candida) είναι ένα γένος ζυμομυκήτων που διαβιούν φυσιολογικά μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό ως τμήμα της μικροβιακής χλωρίδας του δέρματος και των βλεννογόνων της αναπνευστικής, της γαστρεντερικής οδού και του γυναικείου γενετικού συστήματος. Επειδή όμως ο πληθυσμός και η δράση της Candida ελέγχονται από τα φιλικά προς εμάς μικρόβια και το ανοσοποιητικό μας σύστημα, τα οποία την εμποδίζουν να υπεραναπτυχθεί, συνήθως δεν δημιουργεί προβλήματα σε υγιή άτομα παρά μόνο περιστασιακά, π.χ. εάν το παρακάνουμε κάποια στιγμή με τα γλυκά ή με το αλκοόλ.

Καντιδίαση: Πώς φτάνουμε ως εκεί;


Η Candida υπεραναπτύσσεται όταν έχει διαταραχτεί η ισορροπία της μικροβιακής χλωρίδας της σωματικής περιοχής όπου διαβιεί, π.χ. του εντέρου ή του γυναικείου κόλπου, και συγχρόνως η άμυνα του οργανισμού είναι πεσμένη, γενικά ή τοπικά. Σε αυτή την περίπτωση βρίσκει την ευκαιρία να πολλαπλασια- στεί ταχύτατα και φτιάχνει μεγαλύτερες αποικίες μυκήτων.

Οι πολυάριθμοι πλέον μύκητες απελευθερώνουν σε αυξημένες ποσότητες ισχυρές δηλητηριώδεις ουσίες, τις καντιδοτοξίνες, οι οποίες μπορεί να προξενήσουν τοπικές μολύνσεις του δέρματος ή των βλεννογόνων, π.χ. μυκητίαση στα πόδια, στοματίτιδα, υποτροπιάζουσα κολπίτιδα, ή να εισέλθουν μαζικά στην κυκλοφορία του αίματος, να προσβάλουν διάφορα οργανικά συστήματα (πεπτικό, αναπνευστικό, ουροποιητικό, μυοσκελετικό κ.ά.) και να προκαλέσουν μια πλειάδα σοβαρών διαταραχών και συμπτωμάτων, που περιγράφονται με το γενικό όρο «πολυσυστηματική χρόνια καντιδίαση» ή απλώς «καντιδίαση».

• Κατά κανόνα, η μόλυνση από Candida εκδηλώνεται πρώτα τοπικά, π.χ. στο γαστρεντερικό σύστημα. Αν δεν αντιμετωπιστεί, μπορεί να γενικευτεί, να εξελιχθεί σε πολυσυστηματική χρόνια καντιδίαση και, σε προχωρημένα στάδια, να απειλήσει ακόμα και τη ζωή του ασθενούς, κυρίως σε εξασθενημένα ή ανοσοκατασταλμένα άτομα.

Τι μπορεί να φταίει; 


Αρύθμιστος σακχαρώδης διαβήτης, φάρμακα (αντιβιοτικά ευρέος φάσματος, κορτικοστεροειδή, αντισυλληπτικά, ορμόνες, ψυχοτρόπα, ανοσοκατασταλτικά κ.ά.), χημικές ουσίες και τοξικά του περιβάλλοντος, κύηση, αναιμία, παχυσαρκία, ενδοκρινικές διαταραχές, βαριές χειρουργικές επεμβάσεις, αιμοκάθαρση, κακοήθη νοσήματα αλλά και λανθασμένες επιλογές του τρόπου ζωής, όπως κακή διατροφή, υπερβολική λήψη αλκοόλ, κάπνισμα, ξενύχτια, έντονο άγχος και η πλημμελής ή, αντίθετα, η υπερβολική υγιεινή, είναι μερικοί από τους βασικότερους παράγοντες που καταστρέφουν τα φιλικά προς εμάς μικρόβια και εξασθενούν τους αμυντικούς μας μηχανισμούς, ευνοώντας έτσι την υπερανάπτυξη και τη διασπορά της Candida.

• Η ικανότητα εξάπλωσης και η παθογόνος δύναμη της Candida εξαρτώνται περισσότερο από την κατάσταση του οργανισμού παρά από τον ίδιο τον μύκητα. Γι' αυτόν το λόγο η καντιδίαση χαρακτηρίζεται ως «η νόσος του ήδη νοσούντος» ? ο πραγματικά υγιής σπανίως μολύνεται! Χαρακτηρίζεται όμως και ως «η νόσος του σύγχρονου lifestyle», με την έννοια ότι ο σημερινός τρόπος ζωής στις ανεπτυγμένες χώρες ευνοεί την υπερανάπτυξή της. Δεν είναι, άλλωστε, τυχαίο ότι σε πάνω από το 50% των ενηλίκων ανευρίσκονται πολύ αυξημένα επίπεδα Candida!

Υποψιαστείτε...


Αν έχετε αναιτιολόγητα γενικευμένα συμπτώματα τα οποία υποχωρούν ή εξαφανίζονται όταν για κάποιο χρονικό διάστημα περιορίζετε δραστικά την κατανάλωση ζάχαρης, επεξεργασμένων υδατανθράκων, τροφίμων που έχουν υποστεί ζύμωση και αλκοόλ ή, αντίθετα, εντείνονται όταν τα αυξάνετε, ίσως πάσχετε από καντιδίαση. Συναισθηματικές διαταραχές που συνδέονται με επεισόδια υπερφαγίας, τροφικές αλλεργίες και δυσανεξίες που εμφανίστηκαν ξαφνικά, επιλεκτική λαιμαργία, αχαλίνωτη όρεξη και εμμονή σε συγκεκριμένα τρόφιμα, όπως τα γλυκά, ακατάσχετη επιθυμία για επανάληψη της κατανάλωσής τους, στερητικά φαινόμενα από την έλλειψή τους, συχνές «υπογλυκαιμίες» και αποτυχία απώλειας βάρους παρά την προσπάθεια αποτελούν επίσης σοβαρές ενδείξεις -αλλά όχι αποδείξεις!- γενικευμένης μόλυνσης από Candida.

Φταίει και για την παχυσαρκία;


Αρκετοί ειδικοί πιστεύουν ότι υπάρχει συσχέτιση της Candida και του αυξημένου σωματικού βάρους. Και όντως αυτό περιέχει μια μεγάλη δόση αλήθειας, αφού το πλέον χαρακτηριστικό σύμπτωμα της καντιδίασης είναι η ακατανίκητη επιθυμία, για κατανάλωση ζάχαρης, γλυκών και λοιπών υδατανθράκων, κάτι που σίγουρα παίζει καθοριστικό ρόλο στην αποτυχία ενός ατόμου να ελέγξει την όρεξή του και να περιορίσει τη θερμιδική πρόσληψη, ώστε να χάσει βάρος. Είναι, μάλιστα, αποδεδειγμένο ότι η Candida τρέφεται κυρίως από τη ζάχαρη (σε όλες τις μορφές της), την οποία μεταβολίζει παράγοντας υποπροϊόντα που αυξάνουν τα συμπτώματα στέρησής της, δημιουργώντας έτσι την επιτακτική ανάγκη για συχνότερη και περισσότερη κατανάλωσή της. Βεβαίως, κανείς δεν ισχυρίζεται ότι για την αύξηση βάρους και τη δυσκολία στην απώλεια κιλών φταίει αποκλειστικά η Candida. Ωστόσο, η καντιδίαση αποτελεί πιθανό επιβαρυντικό παράγοντα, που θα πρέπει να διερευνηθεί κατά περίπτωση, ιδίως δε εάν αισθάνεστε «εξαρτημένη» από τους υδατάνθρακες και οι διατροφικές σας προτιμήσεις εστιάζονται σε γλυκά, επεξεργασμένα δημητριακά, βιομηχανοποιημένα σνακ, πρόχειρα φαγητά και προϊόντα ζύμης.

Μήπως την έχω κι εγώ; Πώς γίνεται η διάγνωση! 


Η ενδεχόμενη ύπαρξη καντιδίασης διερευνάται με τη λήψη πλήρους ιατρικού ιστορικού και τη συμπλήρωση ειδικού ερωτηματολογίου, ενώ η τελική διάγνωση γίνεται μέσω εργαστηριακών εξετάσεων. Αν η μόλυνση είναι τοπική, η αντιμετώπισή της είναι σχετικά απλή και γρήγορη. Αν όμως είναι συστηματική, δηλαδή πιο γενικευμένη, η θεραπεία είναι ως επί το πλείστον μακροχρόνια, διαρκεί 5-8 μήνες ή και περισσότερο, ανάλογα με την κατάσταση του ασθενούς και την πειθαρχία του στις οδηγίες.

Και πώς αντιμετωπίζεται;

Η θεραπεία συνήθως περιλαμβάνει:

• φαρμακευτικά σκευάσματα, είτε συμβατικά, είτε ομοιοπαθητικά, που καταστέλλουν την ανάπτυξη της Candida
• σκευάσματα που υποβοηθούν την αποκατάσταση της εντερικής χλωρίδας (προβιοτικά, πρεβιοτικά ή συνδυασμός τους)
• σκευάσματα με διατροφικά στοιχεία που καλύπτουν ενδεχόμενες θρεπτικές ελλείψεις και ενισχύουν το ανοσοποιητικό σύστημα, όπως βιταμίνες, αντιοξειδωτικά και φυτοθρεπτικά
• ειδική διατροφή με περιορισμό ή πλήρη αποκλεισμό της ζάχαρης σε κάθε μορφή της, των επεξεργασμένων υδατανθράκων, των τροφίμων που έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε μύκητες ή υγρασία και του αλκοόλ.

Παράλληλα, για να αποφευχθούν τυχόν υποτροπές, γίνεται προσπάθεια να τονωθεί γενικότερα ο οργανισμός του ασθενούς, π.χ. με ήπια γυμναστική και τεχνικές διαχείρισης του υπερβολικού άγχους, και να ελεγχθούν οι προδιαθεσικοί παράγοντες, π.χ. το κάπνισμα.

Πόσο καιρό πρέπει να προσέχω τη διατροφή μου;


Η καθιέρωση πιο υγιεινών διατροφικών συνηθειών, η συστηματική αποφυγή των τροφίμων που ευνοούν την Candida καθώς και η ενίσχυση της εντερικής χλωρίδας με φιλικά μικρόβια (προβιοτικά) και άπεπτες ίνες (πρεβιοτικά) μέσω τροφίμων και ειδικών σκευασμάτων επιφέρουν σχετικά γρήγορη βελτίωση της κατάστασης και εξαφανίζουν τα περισσότερα συμπτώματα της καντιδίασης.

Εντούτοις, εάν επανέλθετε στις προηγούμενες διατροφικές σας συνήθειες πριν αποκατασταθεί εντελώς η εντερική χλωρίδα, τότε τα συμπτώματα θα επανέλθουν, αρκετές φορές ίσως δριμύτερα. Συνεπώς, ο ιδιαίτερος τρόπος εφαρμογής και η χρονική διάρκεια της ειδικής αυτής δίαιτας, που δεν είναι εξισορροπημένη, αφού αποκλείει πολλά τρόφιμα, θα πρέπει να συζητηθεί διεξοδικά με το θεράποντα ιατρό και να επιβλέπεται στενά από αυτόν. Όταν ο γιατρός κρίνει ότι έχει αποκατασταθεί πλήρως η ισορροπία του οργανισμού σας, τότε μπορείτε να εντάξετε ξανά στη διατροφή σας τα «απαγορευμένα τρόφιμα», σταδιακά, από ένα κάθε φορά και πάντα σε μικρές ποσότητες, ώστε να εντοπίσετε με ακρίβεια ποια γίνονται καλά ανεκτά και σε ποια συνεχίζει να αντιδρά αρνητικά ο οργανισμός σας.

Υπάρχει λύση: Ειδική διατροφή για τη καντιδίαση

Η πολυσυστηματική χρόνια καντιδίαση καθώς και οι τοπικές μυκητιάσεις που αντιστέκονται σε κάθε είδους φαρμακευτικές θεραπείες ή υποτροπιάζουν συχνά αντιμετωπίζονται επιτυχώς με την κατάλληλη δίαιτα.

Τρόφιμα που πρέπει να αποφεύγονται

• Κάθε είδους ζάχαρη και προϊόντα που την περιέχουν (π.χ. μαρμελάδες, γλυκά, σοκολάτες).
• Γλυκαντικές ύλες (εξαιρούνται κατά περίπτωση: στέβια και ξυλιτόλη).
• Όλα τα φρούτα, ωμά ή αποξηραμένα, και οι χυμοί τους. Επιτρέπονται: λεμόνι, αβοκάντο και χυμός ροδιού. Μετά από ένα μήνα αχλάδι, μήλο, μπανάνα, ακτινίδιο και ανανάς.
• Μαγιά και προϊόντα που την περιέχουν, όπως ψωμί, αρτοσκευάσματα, πίτες, σφολιάτες κ.ά.
• Αλκοόλ και προϊόντα ζύμωσης, όπως μπίρα, κρασί, ξίδι, τυριά ωρίμανσης, τουρσί και πίκλες.
• Κάθε είδους μανιτάρια (βρώσιμοι μύκητες).
• Τρόφιμα με κιτρικό οξύ (π.χ. αναψυκτικά), γλουταμινικό μονονάτριο (π.χ. αλλαντικά) ή χημικά πρόσθετα, (π.χ. συντηρητικά).
• Αγελαδινό γάλα, βούτυρο, κρέμα γάλακτος.
• Βύνη, φιστίκια, φιστικοβούτυρο, ελιές.
  Επεξεργασμένα δημητριακά από σιτάρι, κριθάρι και αποφλοιωμένο ρύζι.
• Προϊόντα που περιέχουν γλουτένη, όπως δημητριακά πρωινού, σάλτσα σόγιας, κέτσαπ, βιομηχανοποιημένες σάλτσες.
• Καπνιστά αλλαντικά, κρέατα και ψάρια. Κονσέρβες, πρόχειρα γεύματα.
• Τηγανητά (προτιμάτε τον ατμό και το βράσιμο).
• Καμένα τμήματα ψημένων τροφίμων.
• Κρύα φαγητά ή κατευθείαν από το ψυγείο, ιδίως δε της προηγούμενης ημέρας.
• Αλκοόλ, πολύ αλάτι (προτιμάτε θαλασσινό) και καυτερά μπαχαρικά.
• Καφές, τσάι, κακάο, ζεστά ροφήματα που σερβίρονται σε πλαστικό.
• Παγάκια, παγωμένα ροφήματα.

Τρόφιμα που επιτρέπονται

• Αδρά επεξεργασμένα δημητριακά από καλαμπόκι, αναποφλοίωτο ρύζι, κινόα και κεχρί.
• Προϊόντα δημητριακών ολικής αλέσεως χωρίς γλουτένη, ζάχαρη ή μαγιά.
• Βρώμη και σίκαλη, εφόσον γίνονται καλά ανεκτά.
• Όσπρια σε μικρή ποσότητα, φύτρα.
• Πατάτες, γλυκοπατάτες.
• Αβοκάντο, χυμός ροδιού.
• Ελαφρώς ψημένοι ξηροί καρποί (εκτός φιστικιών), σπόροι (π.χ. λιναρόσπορος) και προϊόντα αυτών (π.χ. «βούτυρο» αμυγδάλου).
• Υποκατάστατα γάλακτος από σόγια, ρύζι ή αμύγδαλο (χωρίς ζάχαρη).
• Κατσικίσιο γάλα, παραδοσιακό ζωντανό γιαούρτι (κυρίως πρόβειο), κατσικίσια και πρόβεια τυριά, κεφίρ, που το καλλιεργείτε μόνη σας.
• Όλα τα λαχανικά (εξαίρεση: παντζάρια, μανιτάρια).
• Χυμοί λαχανικών (σπιτικοί).
• Σκόρδο και κρεμμύδι καθημερινά .
• Ελαιόλαδο, κυρίως ωμό, λεμόνι.
• Ντοματάκια, πουρές ντομάτας, σάλτσα αποκλειστικά από ντομάτα.
• Μικρά ψάρια (όχι μεγάλου μεγέθους, όχι σούσι, παστά, καπνιστά ή σε κονσέρβα).
• Αβγά, άπαχο κόκκινο κρέας, ψαχνό πουλερικών.
• Ήπια μυρωδικά (ρίγανη, θυμάρι, κανέλα).
• Ελαφρά αφεψήματα βοτάνων χωρίς ζάχαρη (π.χ. χαμομήλι).
• Άφθονο νερό καλής ποιότητας, ει δυνατόν φιλτραρισμένο ή οζονισμένο.
• Χλιαρό νερό με φέτες βιολογικού λεμονιού.

Γενικές κατευθύνσεις: Δώστε προτεραιότητα στα φυτικά τρόφιμα έναντι των ζωικών, στα λιγότερο επεξεργασμένα προϊόντα, στα τρόφιμα βιολογικής παραγωγής, στο σπιτικό φαγητό (ζεστό, όχι καυτό). Μαγειρεύετε με ήπιους τρόπους, μην κάνετε πολύπλοκους συνδυασμούς. Τρώτε πάντα σε συνθήκες ηρεμίας, από λίγο και συχνά.

Σημείο προσοχής: Αν τα συμπτώματά σας εκδηλώνονται κυρίως στο πεπτικό σύστημα και υποπτεύεστε ότι έχετε δυσανεξία σε κάποια από τα επιτρεπόμενα τρόφιμα, εντοπίστε ποια είναι αυτά και αποκλείστε τα από το διαιτολόγιό σας για μερικές μέρες. Κατόπιν, εντάξτε τα ξανά στη διατροφή σας ένα ένα, έτσι ώστε να διαπιστώσετε ποιο σας δημιουργεί προβλήματα, επομένως θα πρέπει να το αποφεύγετε.

Αναγνωρίστε τα συμπτώματα

Οι κύριες εκδηλώσεις και τα συνήθη συμπτώματα μόλυνσης από Candida

Όταν είναι τοπική (εντοπισμένη)

• Τριχωτό κεφαλής: φαγούρα, πιτυρίδα, τριχόπτωση, αλωπεκία.
• Μάτια: φαγούρα, ξηροφθαλμία, πρήξιμο κάτω βλεφάρων, θολή όραση.
• Μύτη: απόφραξη, ιγμορίτιδα, αλλεργική καταρροή, βαθμιαία έκπτωση όσφρησης.
• Αφτιά: φαγούρα, πόνος, εμβοές, μείωση ακουστικής ικανότητας.
• Στόμα: άφθες, πόνος, στοματίτιδα, γλωσσίτιδα, ξηροστομία, άσχημη μυρωδιά, ελάττωση γεύσης.
• Λαιμός: ερεθισμός, πόνος, βραχνάδα, λαρυγγίτιδα.
• Στήθος: βήχας, δύσπνοια, δυσκολίες στην αναπνοή, αλλεργικό άσθμα.
• Στομάχι: δυσφορία, κακή πέψη, φούσκωμα, πολλά ρεψίματα, καούρες, πόνος, οισοφαγική παλινδρόμηση.
• Έντερο: δυσλειτουργία, δυσκοιλιότητα ή διάρροια, δύσοσμες κενώσεις, πολλά αέρια, πρωκτικός κνησμός, σύνδρομο ευερέθιστου εντέρου.
• Γυναικεία γεννητικά όργανα: κυστίτιδες, κολπίτιδες, αυξημένες και δύσοσμες κολπικές εκκρίσεις, φαγούρα, πόνος κατά τη συνουσία, υπογονιμότητα.
• Ουροποιητικό: συχνουρία, δυσουρία, τσούξιμο κατά την ούρηση, προβλήματα προστάτη στους άντρες.
• Πόδια: ονυχομυκητιάσεις, φαγούρα, αίσθημα καψίματος, «πόδι του αθλητή», σύνδρομο ανήσυχου ποδιού.
• Δέρμα: ακμή, δερματίτιδες, έντονη φαγούρα (κνησμός), εκζέματα, εξανθήματα, αλλεργικές αντιδράσεις.

Όταν είναι γενικευμένη

• Έντονη επιθυμία για ζάχαρη, γλυκά, επεξεργασμένους υδατάνθρακες, πρόχειρα φαγητά, προϊόντα ζύμης και αλκοόλ.
• Συχνή αίσθηση υπογλυκαιμίας («ζαλίζομαι, θέλω οπωσδήποτε κάτι γλυκό, τώρα!»).
• Πολυφαγία, επαναλαμβανόμενα επεισόδια υπερφαγίας.
• Τροφικές δυσανεξίες και αλλεργίες.
• Αύξηση βάρους ή (πολύ σπάνια) απώλεια κιλών.
• Αποτυχία μείωσης βάρους παρά την προσπάθεια.
• Διαταραχές σε γεύση, όσφρηση, όραση και ακοή.
• Πονοκέφαλοι, ημικρανίες (εντονότερες και συχνότερες κρίσεις).
• Ατονία, έλλειψη ενέργειας ή υπερκινητικότητα (συνήθως σε παιδιά), μειωμένη αντοχή, εύκολη κόπωση, σύνδρομο χρόνιας κόπωσης.
• Κατακράτηση υγρών, οιδήματα, γενικευμένα πρηξίματα.
• Αναπνευστικά προβλήματα, προβλήματα στο καρδιαγγειακό σύστημα.
• Ορμονικές διαταραχές, διαταραχές εμμήνου ρύσεως, μείωση σεξουαλικής επιθυμίας, αδυναμία τεκνοποίησης.
• Πόνοι, αίσθημα καύσου, κράμπες και αδυναμία στους μυς.
• Πόνοι, φλεγμονές και δυσκαμψία αρθρώσεων.
• Έντονο ή/και παρατεταμένο άγχος. Καταθλιπτική διάθεση ή κατάθλιψη.
• Κυκλοθυμία, νευρικότητα.
• Προβλήματα συγκέντρωσης και μνήμης, διανοητική σύγχυση,
• σύνδρομο «ομιχλώδους» εγκεφάλου (θολή σκέψη).
• Υπνηλία ή αϋπνία ή εναλλαγές καταστάσεων, ανήσυχος βραδινός ύπνος, ξυπνάτε το πρωί κουρασμένη.
• Πιο εύκολη και πιο συχνή προσβολή από λοιμώξεις και ιώσεις.
• Πιθανή συσχέτιση με αυτοάνοσα νοσήματα, ψωρίαση, ρευματοειδή αρθρίτιδα, θυρεοειδίτιδες κ.ά.

• Εκτιμάται ότι 3 στις 4 γυναίκες παρουσιάζουν τουλάχιστον ένα επεισόδιο αιδοιοκολπίτιδας λόγω Candida κατά τη διάρκεια της ζωής τους, ενώ το 40% από αυτές παρουσιάζει επαναλαμβανόμενα επεισόδια. Σε περίπτωση μόλυνσης των γεννητικών οργάνων, είναι απαραίτητο να υποβληθούν σε θεραπεία και οι δύο ερωτικοί σύντροφοι.