Συχνά βλέπουμε, ακόμα και στα κοινωνικά δίκτυα, άτομα που προσπαθούν να «κάψουν» την «παραπάνω» τροφή «λιώνοντας» καθημερινά στο γυμναστήριο. Ακόμα πιο συχνά βλέπουμε ανθρώπους, που θεωρώντας ότι επειδή καθημερινά ασκούνται πολύ, σχεδόν εξαντλητικά και στα όρια της «υπεργυμναστικής», «δικαιούνται» να τρώνε περισσότερο. Όλοι ξέρουμε ότι αν κάποιος θέλει να χάσει βάρος πρέπει να κάνει «δίαιτα». Ή μήπως και άσκηση; Ή μήπως μόνο δίαιτα ή μόνο άσκηση;
Ακόμα μια φορά η επιστήμη αποδεικνύει ότι ο ανθρώπινος οργανισμός ΔΕΝ είναι μια τέλεια μηχανή εσωτερικής καύσης ή ένα κομπιουτεράκι! Δεν πρόκειται να απορροφήσει όλες όσες θερμίδες του βάλουμε, αλλά ούτε πρόκειται να «κάψει» όσες θερμίδες εμείς θέλουμε. Ακόμα και αν βάλουμε στόχο να κάνουμε καθημερινά προπόνηση «πρωταθλητού», το σώμα θα βρει τρόπους να οδηγηθεί στην «αγαπημένη και πολύτιμη» ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ!
Το παραπάνω συμπέρασμα είναι γνωστό στους επαγγελματίες υγείας που ασχολούνται με διατροφικές διαταραχές και ειδικά με άτομα, τα οποία αναλώνονται σε πρακτικές «υπεργυμναστικής». Τώρα το συμπέρασμα αυτό επιβεβαιώνεται και επίσημα, αποτελώντας μεγάλη «ανακούφιση» για τους «ασθενείς», που έχοντας πλέον «αποδεικτικά στοιχεία» ενάντια στην «φωνή της διαταραχής», μπορούν να «διεκδικήσουν» από την διαταραχή δικαίωμα στην σωστή άσκηση και όχι στην «αυτοτιμωρία». Επίσης, φαίνεται ότι στην προσπάθεια μακροχρόνιου ελέγχου του ενεργειακού ισοζυγίου μεγαλύτερη βαρύτητα έχει διατροφή παρά η φυσική δραστηριότητα.
Πράγματι, η άσκηση προσφέρει θετική επίδραση στον μεταβολισμό και πολλά οφέλη για την υγεία. Ωστόσο, η μακροπρόθεσμη επίδραση της φυσικής δραστηριότητας στην καθημερινή συνολική ενεργειακή δαπάνη δεν είναι ξεκάθαρη και φαίνεται ότι υπάρχει ένα μέγιστο προσαρμοστικό «πλατό».
Μέχρι σήμερα, κυριαρχούσε η υπόθεση ότι υπάρχει μια προσθετική δοσο-εξαρτώμενη επίδραση της φυσικής δραστηριότητας στη συνολική ενεργειακή δαπάνη (kcal/ημέρα), δηλαδή ότι κάθε αύξηση της σωματικής δραστηριότητας οδηγεί σε αντίστοιχη αύξηση των συνολικών ενεργειακών δαπανών (Σχήμα 1).
Η προσθετική προσέγγιση (Σχήμα 1)
Αυτό το μοντέλο της «προσθετικής» επίδρασης της άσκησης, υποστηρίζονταν από μελέτες, που δείχνουν βραχυπρόθεσμη θετική συσχέτιση μεταξύ της συνολικής ενεργειακής δαπάνης και των μετρήσεων της φυσικής δραστηριότητας μέσω των επιταχυνσιόμετρων. Με βάση αυτό το μοντέλο έχουν διαμορφωθεί οι παγκόσμιες στρατηγικές δημόσιας υγείας για την καταπολέμηση της αύξησης της παχυσαρκίας. Σύμφωνα με τα παραπάνω, συνήθως προτείνεται η αύξηση της σωματικής δραστηριότητας ως «μέσο» για την αύξηση των συνολικών ενεργειακών δαπανών, με στόχο την επίτευξη ενός υγιούς βάρους και τη διατήρηση του ενεργειακού ισοζυγίου.
Δυστυχώς, το σώμα μας είναι μια «έξυπνη» ενεργειακή μηχανή εξοικονόμησης ενέργειας. Ένας συνεχώς αυξανόμενος αριθμός μελετών, που εξετάζουν την μακροπρόθεσμη μεταβολική επίδραση της άσκησης, υποδηλώνουν ότι η σχέση μεταξύ της φυσικής δραστηριότητας και της συνολικής ενεργειακής δαπάνης είναι πιο περίπλοκη από τα «απλά» προσθετικά μοντέλα.
Όταν η φυσική δραστηριότητα αυξάνεται, η συνολική ενεργειακή δαπάνη δεν αυξάνεται «γραμμικά» ως απάντηση στην αύξηση της άσκησης. Το σώμα τείνει να προσαρμόζεται μεταβολικά στην καθημερινή αυξημένη σωματική δραστηριότητα, παρουσιάζοντας ένα «πλατό», όπου η ημερήσια ενεργειακή δαπάνη δεν αυξάνεται πλέον όπως ήταν αναμενόμενο, παρά την αύξηση της φυσικής δραστηριότητας. (Σχήμα 2).
Η προσαρμοστική προσέγγιση (Σχήμα 2).
Αυτές οι μεταβολικές αλλαγές μπορεί να οφείλονται στην αλλαγή της συμπεριφορά αυτών των ατόμων πχ. λόγο κόπωσης, δηλαδή το άτομο στην καθημερινότητα του είναι λιγότερο δραστήριο ή να κάνει «περικοπές» στην σωστή εκτέλεση της άσκησης. Μπορεί επίσης να οφείλονται σε μείωση άλλων φυσιολογικών δραστηριοτήτων του οργανισμού με μείωση του βασικού μεταβολικού ρυθμού ηρεμίας (δηλαδή της ενέργειας που δαπανά ο οργανισμός όταν το σώμα μας δεν κάνει απολύτως τίποτα).
Χαρακτηριστικό παράδειγμα, που γίνεται πιο εύκολα αντιληπτό, είναι η μείωση των φυσιολογικών λειτουργιών στις γυναίκες με διαταραχές στην εμμηνορρυσία, καταστολή της δραστηριότητας των ωοθηκών και μείωση της παραγωγής οιστρογόνων για εξοικονόμηση ενέργειας λόγω αυξημένης φυσικής δραστηριότητας. Άλλα παραδείγματα, που επίσης αποδεικνύουν την μείωση σωματικών λειτουργιών όταν η τροφή είναι κατά βούληση διαθέσιμη, αλλά η ενεργειακή δαπάνη λόγω άσκησης είναι συνεχώς στα μέγιστα επίπεδα αποτελούν: η μειωμένη ανάπτυξη (παιδιά/εφήβους), μειωμένη σωματική αποκατάσταση, ακόμη και η μείωση της γαλουχίας.
Οι παρατηρήσεις αυτές έρχονται σε αντίθεση με το προηγούμενο μοντέλο, ευνοώντας το προσαρμοστικό μοντέλο για τις συνολικές ενεργειακές δαπάνες. Στο προσαρμοστικό μοντέλο, η κατανομή της ενέργειας μεταξύ των φυσιολογικών καθηκόντων του οργανισμού και της άσκησης προσαρμόζεται δυναμικά στο σύνηθες επίπεδο της φυσικής δραστηριότητας, με στόχο να διατηρηθούν οι συνολικές ενεργειακές δαπάνες μεταξύ ενός σχετικά περιορισμένου εύρους τιμών. Αυτή η μείωση μπορεί να εξηγήσει την αξιοσημείωτη ομοιότητα των συνολικών ενεργειακών δαπανών μεταξύ πληθυσμών με διαφορετικούς τρόπους ζωής.
Με απλά λόγια, ακόμα και αν αποφασίσουμε να κάνουμε 3 ώρες ποδήλατο ή διάδρομο κάθε μέρα για να έχουμε πολλές «καύσεις», αρχικά το σώμα μας θα «καεί» κάποιες παραπάνω θερμίδες, αλλά ο «έξυπνος» εγκέφαλός μας θα μειώσει τον βασικό μας μεταβολισμό, γιατί έχει «προγραμματιστεί» από τον «κατασκευαστή» του να μας κρατήσει στην ζωή, εξοικονομώντας ενέργεια. Θα καίμε επομένως σχεδόν τις ίδιες θερμίδες με κάποιον που ασκείται «λογικά», υποφέροντας πιθανόν από τραυματισμούς, μειωμένο ανοσοποιητικό, χαμηλή γονιμότητα κτλ.
Επομένως, δεν μπορούμε να τρώμε πολύ περισσότερο από τους υπόλοιπους, επειδή καθημερινά γυμναζόμαστε πολύ, αλλά ούτε ότι αν σταδιακά μειώσουμε την «υπεργυμναστική» θα «παχύνουμε».
Άκουσε το σώμα σου! Ταΐσε το και άσκεισε το σωστά. Αν διαμαρτύρεται, έχει λόγο και εσύ πλέον αποδείξεις!
Πηγή: diatrofi.gr